محمدعلی جمالزاده، بنیانگذار ادبیات داستانی معاصر
تاریخ انتشار: ۱۹ آبان ۱۳۹۷ | کد خبر: ۲۱۴۴۶۷۹۶
تهران- ایرنا- محمدعلی جمالزاده، نویسنده، مترجم ایرانی و از بنیانگذاران ادبیات داستانی است که پدر داستان نویسی کوتاه و آغازگر سبک واقع‌گرایی در ادبیات فارسی شناخته می شود، او با انتخاب شخصیت های داستانی خود از میان مردم عادی، به شرح آداب و رسوم آنها می پردازد و زبان روزمره را در نوشته خود به کار می گیرد.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
به گزارش گروه اطلاع رسانی ایرنا؛ سیدمحمدعلی جمالزاده فرزند سیدجمال‌الدین واعظ اصفهانی از سخنوران و انقلابیان مشهور دوره مشروطیت بود که از اصفهان به تهران مهاجرت کرد و در 12 سالگی برای تحصیل به بیروت رفت؛ یعنی درست در زمانی که محمدعلی شاه قاجار، مجلس ایران را به توپ بست و عرصه برای زندگی آزادیخواهان وجود نداشت . در همین زمان سیدجمال الدین واعظ نیز که می خواست از راه همدان به عتبات برود در آنجا دستگیر شد و او را به بروجرد بردند که در آنجا به دستور امیر افخم اعدام شد.
مرگ پدر ضربه ای سهمگینی بر جمالزاده وارد کرد. او که تحت تأثیر افکار پدرش قرار داشت به شدت از اوضاع ایران و جریان های سیاسی آن دوران متنفر شد به طوری که جان مایه اغلب داستان هایش را بعدها به دوران پرتزویر، بی سامان و پرتلاطم مشروطیت اختصاص داد. جمالزاده که مقارن این احوال در بیروت به سر می برد از آنجا به مصر و سپس به فرانسه رفت و دیپلم خود را از دانشگاه شهر دیژون گرفت و سپس در رشته حقوق به تحصیل پرداخت.
**فعالیت در خارج از کشور
همزمان با جنگ جهانی اول کمیته ای به نام کمیته ملیون به رهبری سید حسن تقی زاده برای مبارزه با روسیه و انگلیس در برلن تشکیل شد. این کمیته جمالزاده را به همکاری دعوت کرد و وی به آنجا رفت. پس از آن برای ماموریت از طرف کمیته ملیون به بغداد و کرمانشاه نقل مکان کرد و 16 ماه در آنجا ماند در بازگشت به برلن با مجله کاوه به همکاری پرداخت و تا تعطیلی مجله در9 فروردین 1301 خورشیدی به همکاری خود ادامه داد.
جمالزاده در مجله کاوه مقاله هایی می نوشت که اغلب آنها در زمینه موضوع‌هایی چون سیاست، اقتصاد، ایران شناسی و فرهنگ و ادب بود و در نگارش این مقاله ها شیوه ساده‌نویسی را که خصلت عمومی و نثر فارسی این دوره بود به کار می‌گرفت.
پس از تعطیلی مجله به مدت هشت سال سرپرستی محصلان ایرانی در سفارت ایران را به عهده گرفت تا اینکه به دفتر بین المللی کار وابسته به جامعه ملل پیوست و تا زمان بازنشستگی در این سمت باقی ماند و پس از آن از برلن به ژنو رفت و تا پایان عمر در آنجا اقامت داشت.
این داستان نویس بیشتر عمر خود را در خارج از ایران سپری کرد اما تمام تحقیق های وی درباره ایران و زبان فارسی و گسترده کردن دانش ایرانیان بود و علیرغم اینکه در رشته حقوق تحصیل کرده بود اما در باره حقوق مطلبی ننوشت.
**داستان های یکی بود، یکی نبود
جمالزاده نخستین داستان مجموعه داستان های کوتاه ایرانی را با عنوان «یکی بود، یکی نبود» در 1300 خورشیدی در برلین آلمان منتشر کرد که باعث شهرت فراوانش نیز شد. این مجموعه که متشکل از یک دیباچه و شش داستان کوتاه است به نظر بسیاری از منتقدان مهمترین اثر جمالزاده بوده که او را به عنوان نویسنده ای پیشگام در میان داستان نویسان معاصر شناسانده است.
دیباچه مجموعه «یکی بود یکی نبود» را بسیاری از منتقدان، «مانیفستِ» ادبیات جدید فارسی دانسته‌اند. در این دیباچه جمالزاده، با نقد ذهنیت سنّت‌گرای نویسندگان و ادبای زمان خود در ایران که به عقیده او «همان جوهر استبداد سیاسی ایرانی» است، به دفاع از آنچه «دموکراسی ادبی» می‌نامد می‌پردازد. به‌زعم وی، داستان یا به قول او رمان، بهترین نوع ادبی برای رسیدن به دموکراسی ادبی است و این دموکراسی می‌تواند از منظر جلوه یابد: «یکی از منظر موضوع و محتوای داستان که در این صورت نویسنده باید با انتخاب شخصیت های داستانی خود از میان مردم عادی، به شرح آداب و رسوم آنان بپردازد و دیگر اینکه نویسنده به جای استفاده از «انشاهای غامض و عوام نفهم» زبان روزمره مردم عادی را در نوشته خود به کار گیرد».
به عقیده جمالزاده، چنین داستان هایی نه تنها به جمع‌آوری و حفظ «کلمات و تعبیرات و ضرب‌المثل ها و اصطلاحات و ساخت های کلام و لهجه‌های گوناگون یک زبان» می‌انجامد بلکه مردمِ طبقات و مناطق مختلف کشور و دیگر مناطق دنیا را با یکدیگر آشنا می کند.
**سبک نگارش
داستان های جمالزاده انتقادی از وضع زمانه، ساده، طنزآمیز و آکنده از ضرب المثل ها و اصطلاحات عامیانه است. وی به طور کلی ساده نویسی را به نویسندگان ایرانی توصیه می‌کند و شاید به همین سبب، مضمون نخستین داستان مجموعه یکی بود یکی نبود، یعنی «فارسی شکر است»، درباره ساده‌نویسی و ساده گویی است. نویسنده در این داستان، آدمهایش را از طبقات مختلف انتخاب می کند تا آشفته بازار زبان خواص و پیامدهای آن را برای مردم عادی و زبان فارسی نشان دهد؛ زبانی که معجونی است از واژه‌ها و عبارات عربی و گفتار نامفهوم فرنگی مآب تازه از فرنگ برگشته‌ای که ترکیبی نامأنوس از لغات فارسی و فرانسه است و نمونه‌های طنزآمیزی از آشفتگی زبان فارسی را به خواننده نشان می دهد.
مقدمه وی بر کتاب یکی بود یکی نبود سند ادبی مهم و در واقع بیانیه نثر معاصر فارسی است. وی در این مقدمه بیان می کند که کاربرد ادبیات مدرن نخست بازتاب فرهنگ عامه و سپس انعکاس مسایل و واقعیت های اجتماعی است.
داستان «فارسی شکر است» در زندانی اتفاق می‌افتد که جوان روستایی بخت برگشته‌ای بی‌جهت در آن گرفتار آمده است و در آن یک شیخ و یک مرد فرنگی‌مأب هم زندانی هستند. جوان روستایی که نمی‌داند چرا زندانی شده علت را از آنها می‌پرسد اما از فارسی نامفهومشان چیزی نمی فهمد و می پندارد که با زبان جنیان صحبت می کنند.
به این ترتیب از جمالزاده به همراه صادق هدایت و بزرگ علوی می توان به عنوان سه بنیانگذار اصلی ادبیات داستانی معاصر فارسی یاد کرد.
محمد قزوینی درباره او می گوید: «سید محمدعلی خان جمالزاده، یکی از مهمترین امیدهای آینده ایران که کتاب «روابط روس و ایران» او نمونه‌ای از وسعت اطلاعات و قوّه انتقادی و تدفیق اوست به سبک اروپاییان و کتاب «یکی بود و یکی نبود» او نموداری از شیوه انشای شیرین سهل ساده خالی از عناصر خارجی اوست و اگرچه این سبک انشاء کار آسانی نیست و به اصطلاح سهل ممتنع است ولی معذلک، فقط این طرز و شیوه است که باید سرمشق چیزنویسی هر ایرانی جدیدی باشد که میل دارد به زبان پدر مادری خودش چیز بنویسد و نمی‌خواهد که بواسطه عجز از ادای مقصود خود به زبان فارسی، محتاج به دریوزه نمودن کلمات و جمل و اسالیب تعبیر کلام از اروپایی‌ها بشود، چنان‌که شیوه ناخوش بعضی از نویسندگان دوره جدید است».
**جمالزاده و زن ایرانی
جمالزاده نسبت به مسایل زنان بی تفاوت نبود و در جای جای نوشته هایش درباره آنان اظهار نظر کرده است. وی در «صحرای محشر» درباره جنس زن می نویسد: «افسوس وقتی که پای جنس زن به میان می آید، چشم ها کور و گوش ها کر و عقل بیچاره ابتر می گردد. زن مانند همه چیزهای خوب و نازنین این دنیا گلی است که خارهای گزنده دارد و شرابی است که خمارش دود از نهاد برمی آورد».
در مقاله ای با عنوان «داستان سمک عیار و حیلت زنان» در نشریه رستاخیز با انتقاد از شاعران گذشته که مطالبی در نکوهش زنان نوشته اند و همچنین درباره دیدگاه برخی مذاهب درباره زن چنین می نویسد: «شعرای ما با آنکه سرتا پای دیوان های آنان همه در مدح و ثنای روی دلبر و موی مهوش و قد موزون شاهد است و مدام قسم و آیه می خورند که حاضرند دل و دین را فدای یک تار موی معشوق و معشوقه نمایند، معهذا گاهی نیز حرفهای خیلی سخت درباره زنان می زنند».
در بیشتر داستان های جمالزاده، رد پایی از زنان تحقیر شده و مورد ستم قرار گرفته دیده می شود. او در چند مورد از زنان تأثیرگذار بر همسر سخن گفته است. از زن شیخ جعفر در «رجل سیاسی» گرفته تا زن رحمت در «قصه ما به سر رسید». جمالزاده بر لزوم احترام به زنان بسیار تأکید می کند و می نویسد: «قبل از هر چیز باید زن را محترم شمرد و تمام شرایط احترام را در حق او رعایت کرد».
**آثار
نوشته های جمالزاده را می توان در زمینه های مختلف تقسیم بندی کرد. از مهمترین آثار داستانی او می توان به «یکی بود، یکی نبود»، «سر و ته یه کرباس»، «دارالمجانین»، «زمین، ارباب، دهقان»، «صندوقچه اسرار»، «تلخ و شیرین»، «فارسی شکر است»، «راه‌آب‌نامه»، «قصه‌های کوتاه برای بچه‌های ریش‌دار» و ... اشاره کرد.
«آزادی وحیثیت انسانی»، «خاک وآدم»، «زمین، ارباب، دهقان»، «خلقیات ما ایرانیان» و «تصویر زن در فرهنگ ایران» از مهمترین آثار سیاسی و اجتماعی وی هستند.
از آثار تارخی و ادبی جمالزاده می توان به «سرگذشت حاجی‌بابای اصفهانی»، «اندک آشنایی با حافظ»، «گنج شایان»، «تاریخ روابط روس با ایران» و ... اشاره کرد و «هوه خانه سورات یا جنگ هفتاد ودو ملت»، «ویلهلم تل»، «داستان بشر»، «دون کارلوس»، «خسیس» و ... از جمله ترجمه ها و آثار متفرقه او هستند.
**درگذشت
سرانجام این داستان نویس ایرانی درنیمه دوم آبان 1376 خورشیدی پس از آن که از آپارتمانش در خیابان «رو دو فلوریسان» ژنو به یک خانه سالمندان منتقل شد، درگذشت. بنابر نوشته ثبت شده در کنسولگری ایران پس از درگذشت جمالزاده 26 هزار برگ از نامه ها، دستنوشته ها و عکس های او در خانه اش به سازمان اسناد ملی تحویل داده شد.
پژوهشم9370**9131
منبع: ایرنا
کلیدواژه: فرهنگي مناسبت ها محمدعلي جمالزاده داستان نويس
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.irna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایرنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۱۴۴۶۷۹۶ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
عکسی از سید حسن خمینی در حال عیادت از یک مرجع تقلید
به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین، بنابر آنچه جماران نوشته است، حجت الاسلام و المسلمین سید حسن خمینی، بعد از ظهر روز گذشته ۱۲ اردیبهشت ۱۴۰۳ با حضور در بیت آیت الله العظمی محمدعلی گرامی از ایشان عیادت کرد. یادگار امام در این دیدار ضمن جویا شدن آخرین وضعیت جسمانی این مرجع عالیقدر تقلید، شفای عاجل او را از خداوند متعال مسألت کرد. لازم به ذکر است آیت الله العظمی محمدعلی گرامی به دلیل ضعف جسمی و بیماری‌های گوارشی و ریوی مدتی در یکی از بیمارستان های تهران بستری شده بودند.
27215
برای دسترسی سریع به تازه‌ترین اخبار و تحلیل رویدادهای ایران و جهان اپلیکیشن خبرآنلاین را نصب کنید. کد خبر 1901992
تداوم بارندگیها در کشور / دمای هوا در بعضی مناطق کاهش مییابد